Podejście prawne do zastosowania marihuany leczniczej w przemyśle farmaceutycznym w Polsce.

1 lutego, 2023

Marihuana lecznicza to temat budzący wiele kontrowersji. Ludzie nie mający świadomości często uważają marihuanę leczniczą jako groźny, uzależniający narkotyk stosowany nielegalnie.

Jednakże marihuana lecznicza to produkt z odpowiednio dobranymi i przebadanymi laboratoryjnie ilościami substancji czynnych. Posiada uwarunkowania prawne w stosunku do przetwarzania i wprowadzania do obrotu. Podczas produkcji zachowane są Dobre Praktyki Uprawy i Zbioru (GACP) wszelkie normy Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP).

Zanim produkt zostanie wypuszczony na rynek, jest gruntownie przebadany. Wobec czego, nie musimy się obawiać, że produkt leczniczy jakim jest marihuana lecznicza będzie takim samym narkotykiem sprzedawanym nielegalnie.

Marihuana lecznicza, ze względu na swój skład, posiada co raz większe znaczenie w leczeniu różnych chorób m.in. takich jak:

uśmierzanie objawów ubocznych występujących w przebiegu chemioterapii i radioterapii – nudności i wymiotów;
padaczka lekooporna;
ból fantomowy, przewlekłe zespoły bólowe;
stwardnienie rozsiane;
spastyczność spowodowana uszkodzeniem rdzenia kręgowego;
zespoły lękowo-depresyjne;
bóle neuropatyczne;
choroba Parkinsona, Alzheimera;
zespół Tourette’a.

Z prawnego punktu widzenia, w polskim prawie terminy: „marihuana” i „marihuana lecznicza”, nie są stosowane. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, stosuje się pojęcia: „konopie”, „konopie włókniste” , „ziele konopi innych niż włókniste” oraz żywica konopii.

Konopie to rośliny z rodzaju konopie (Cannabis L.), a konopie włókniste to rośliny z gatunku konopie siewne (Cannabis sativa L.), w których suma zawartości delta-9-tetrahydrokannabinolu (THC) oraz kwasu tetrahydrokannabinolowego (kwas THC) w kwiatowych lub owocujących wierzchołkach roślin, z których nie usunięto żywicy, w zależności od kraju nie przekracza 0,2%lub 0,3% w przeliczeniu na suchą masę.

Konopie włókniste zawierają znacznie większe ilości CBD niż THC. W Polsce legalnie można uprawiać konopie włókniste o zawartości THC (delta-9- tetrahydrokannabinol) nie przekraczającej 0,3% w przeliczeniu na suchą masę. Natomiast ziele konopi innych niż włókniste, są każdą naziemną częścią rośliny konopi (pojedynczą lub w mieszaninie), z wyłączeniem nasion, zawierającą powyżej 0,3% sumy delta-9-tetrahydrokannabinolu oraz kwasu tetrahydrokannabinolowego.

Wyróżnia się szereg uwarunkowań prawnych, regulujących zastosowanie i wymagania dla konopi.

Są to między innymi:

a) akty prawne obowiązuje w Polsce:
– Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 lipca 2005r. (Dz.U.2005, Nr 179, poz. 1485 –
z późniejszymi zmianami),

– Ustawa z dnia 24 marca 2022 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2022r. poz. 763),

– Ustawa z dnia 24 marca 2022 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022r. poz. 764),

– Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo Farmaceutyczne (Dz.U. 2001 nr 126 poz. 1381z późn. zm.),

– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Dystrybucyjnej (Dz.U.2015poz.381) z późniejszymi zmianami,

– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2022r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U.2022 poz.1665),

– Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 stycznia 2022r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U.2022, poz.274),

-Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U.2021, poz.518),

b) Wg prawa europejskiego do najważniejszych przepisów możemy zaliczyć:

– EudraLex: Volume 4, EU Guidelines for Good Manufacturing Practice for Medicinal Products for Human and Veterinary Use,

– Dyrektywa 2011/62/UE z 08.06.2011 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi – w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji

Wymagane przepisy prawne mają na uwadze sklasyfikowanie środków pochodzenia konopnego jako substancji psychoaktywnych.

Zgodnie z U.P.N (ustawą przeciw narkomanii):

a) środki odurzające dzieli się na grupy:

I-N
II-N
III-N
IV-N

w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku używania ich w celach innych niż medyczne oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych.

b) Substancje psychotropowe dzieli się na grupy:

I-P
II-P
III-P
IV-P

w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku używania ich w celach innych niż medyczne oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych.

c) W przypadku środków odurzających I-N i II-N oraz w przypadku substancji psychotropowych grup II-P, III-P i IV-P mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub prowadzenia badań.

Jeszcze do niedawna ziele konopi i żywica konopi były zakwalifikowane do grupy substancji odurzających grupy IV-N, (czyli stosowane wyłącznie w celu przeprowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt).

Od niedawna (na podstawie zmiany Rozporządzenia Ministra Zdrowia, który w dniu 27.01.2022r., wydał rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych z dnia 17 sierpnia 2018 r.) konopie i żywica została zakwalifikowana do substancji grupy I-N (co umożliwia wykorzystanie w celach medycznych / przemysłowych / prowadzenia badań).

W związku ze zmianą powyższych przepisów, przedsiębiorca aby mógł stosować ziele konopi innych niż włókniste oraz wyciągi, nalewki farmaceutyczne, a także wszystkie inne wyciągi z konopi innych niż włókniste oraz żywica konopi innych niż włókniste jako surowiec farmaceutyczny bądź wytwarzać surowiec farmaceutyczny z konopi, musi uzyskać:

a)Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu wydane przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych,

b) Zezwolenie Głównego Inspektora Farmaceutycznego na wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie, przywóz lub dystrybucję środków odurzających lub substancji psychotropowych.

W tym celu należy:

– wdrożyć system procedur i kontroli w zakresie prowadzenia działalności,

– posiadać system zabezpieczeń pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych,

– przechowywać (przed kradzieżą lub dostępem osób niepożądanych) środki odurzające i psychotropowe w odrębnych pomieszczeniach z instalacją alarmową, które wyposażone są odpowiedniej konstrukcji drzwi (zamykane na co najmniej dwa zamki), okna zabezpieczone włamaniem lub w zamkniętych metalowych szafach / lodówkach kasetach, które przymocowane są na stałe do podłogi lub ściany pomieszczenia,

– posiadać system RFID (Radio-frequency identification) umożliwiający identyfikację każdej z uprawianych roślin

– prowadzić ewidencję przychodu i rozchodu w/w środków,

– zatrudnić osobę wykwalifikowaną (z odpowiednim wykształceniem i doświadczeniem zawodowym) za nadzór nad środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi,

– prowadzić dokumentację techniczną norm zużycia oraz dopuszczalnych strat na etapach produkcji oraz kontroli,

– posiadać laboratorium z wyposażeniem do oceny jakości roślin i zbioru.

Proces wytwarzania substancji czynnej przeznaczonej do wytwarzania surowca farmaceutycznego w postaci ziela konopi innych niż włókniste oraz wyciągów, nalewek farmaceutycznych, a także wszystkich innych wyciągów z konopi innych niż włókniste oraz żywicy konopi innych niż włókniste, obejmuje rozdrabnianie wysuszonych części roślin oraz wykonywanie operacji fizyko-chemicznych prowadzących do powstania tej substancji, w tym ekstrakcji, oraz pakowania w opakowania zbiorcze i podlega wymaganiom Dobrej Praktyki Wytwarzania substancji czynnych.

Zaś proces wytwarzania surowca farmaceutycznego, w postaci konopi innych niż włókniste, obejmuje przepakowanie substancji czynnej z opakowań zbiorczych w opakowania, w których surowiec będzie dostarczany do aptek i podlega wymaganiom Dobrej Praktyki Wytwarzania produktów leczniczych.

W przypadku konopi włóknistych, niezwykle ważne jest zapewnienie właściwej jakości uprawy i zbioru odbywa się dzięki GACP (Dobrej Praktyki Uprawy i Zbiorów). Stosując powyższą praktykę otrzymujemy produkt końcowy o najwyższej jakości:

– stosując odpowiednie nasiona,

– stosując odpowiednią glebę (wolną od pestycydów i zanieczyszczeń m.in. azotanami, metalami ciężkimi),

– stosując odpowiednie warunki temperatury i wilgotności podczas uprawy,

– stosując odpowiednie warunki powietrza w miejscu prowadzenia upraw (m.in. ruch powietrza, monitoring składu powietrza),

– stosując odpowiednie naświetlenie oraz nawodnienie upraw,

– stosując odpowiednie prace pielęgnacyjne,

– stosując odpowiednie zabiegi czyszczenia i utrzymywania higieny w pomieszczeniach produkcyjno-magazynowych,

– stosując odpowiednie zabiegi suszenia i przechowywania roślin,

Zastosowanie odpowiedniego mikroklimatu pozwala osiągnąć produkt końcowy o jak najwyższej jakości.

Zgodnie z przepisami, uprawiane rośliny (konopie włókniste) nie mogą zawierać więcej niż 0,3% THC. Natomiast w przypadku produktów finalnych (powstałych w wyniku przetworzenia konopi), zawartość THC nie może przekraczać 0% (poniżej granicy wykrywalności). W przypadku wykrycia poziomu THC w produkcie końcowym – produkty te będą traktowane jak narkotyki. Nadzór nad wytwarzaniem i obrotem substancji kontrolowanych (konopi włóknistych) posiada Główny Inspektor Farmaceutyczny.

THC jako substancja psychoaktywna, podlega ścisłej kontroli na wszystkich etapach wytwarzania, magazynowania i utylizacji. W tym celu należy wdrożyć system dokumentacji i nadzoru nad dokumentacją, który obejmie swoim zakresem:

– zakup materiału wyjściowego / surowca,

– przyjęcie wewnętrzne surowca,

– prowadzenie badań i analiz laboratoryjnych materiału wyjściowego / surowca,

– przetwarzanie,

– magazynowanie,

– transport i wysyłkę do obrotu,

– utylizację.

Powyższe czynności powinny być wykonywane i prowadzone wyłącznie przez przeszkolonych, upoważnionych do tego celu pracowników (obecność dwóch pracowników, prace na bieżąco dokumentowane) z zachowaniem odpowiednich / koniecznych zasad higieny.

W przypadku niezgodności (powstałych odchyleń) należy podjąć odpowiednie kroki związane z opracowaniem działań naprawczych / korygujących. Za przedstawienie tych działań wraz z terminem realizacji odpowiada Osoba wykwalifikowana, która nadzoruje i kontroluje etapy związane z wytwarzaniem wyrobów zawierających substancje kontrolowane.

Osoba wykwalifikowana posiada nadzór nad wytwarzaniem, przetwarzaniem, przerabianiem lub przywozem środków odurzających, substancji psychotropowych wchodzących w skład produktu leczniczego musi spełniać warunki:

a) tytuł magistra, magistra inżyniera lub równorzędny uzyskany w wyniku ukończenia studiów związanych z kształceniem w zakresie: analityki medycznej, biologii, biotechnologii, chemii, farmacji, medycyny, weterynarii i co najmniej:

b) 2-letni staż pracy u posiadacza zezwolenia na wytwarzanie lub import produktów leczniczych, o którym mowa w art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.);e

Biorąc pod uwagę wytwarzanie i obrót substancji kontrolowanych (konopi włóknistych), należy wziąć również pod uwagę wymagania GMP dotyczące: budynków i wyposażenia (media, instalacje, systemy), sprzętu biorącego udział w procesie (urządzenia produkcyjno-laboratoryjne) systemów skomputeryzowanych.

Dla powyższych wymagań należy również opracować stosowną dokumentację opisującą poprawność obsługi / działania w/w elementów oraz sposób ich czyszczenia.

Przy opracowaniu dokumentacji należy także pamiętać o ewidencjonowaniu surowców, materiałów opakowaniowych, produktów końcowych oraz odpadów. W związku z powyższym ważną rzeczą jest ewidencja na etapie wytwarzania, magazynowania i utylizacji. W tym celu należy prowadzić Książkę Kontroli (grupy I-N, II-N i IV-N lub substancji psychotropowych grup I-P i II-P), która przechowywana jest w Wytwórni przez okres 5 lat.

W przypadku dokumentacji niezbędne jest również opracowanie instrukcji produkcyjnych oraz wprowadzenie zapisów serii produkcyjnych. Należy również pamiętać o dokumentacji kontroli laboratoryjnej ze ściśle wyznaczonymi parametrami kontroli wytwarzania.

W kwestii magazynowania i wysyłki należy podsiadać odpowiednio zabezpieczone zaplecze magazynowe oraz wdrożoną dokumentację postępowania z substancjami kontrolowanymi.

Ewidencjonowanie, jak już wcześniej wspomniałem jest kluczowym narzędziem kontroli na każdym etapie wytwarzania.

W przypadku wytwarzania obejmującego konopie włókniste należy postępować zgodnie ze standardami GMP, a więc konieczne jest przeprowadzenie szeregu kwalifikacji / walidacji m.in:

– kwalifikacja pomieszczeń,

– kwalifikacja systemów / mediów,

– kwalifikacja urządzeń produkcyjnych / laboratoryjnych,

– walidacja procesu,

– walidacja transportu,

– walidacja metod analitycznych,

– walidacja systemów skomputeryzowanych.

Oferta firmy eCValidation umożliwia opracowanie procedur i instrukcji niezbędnych do zaimplementowania prawa, koniecznego do uruchomienia i wykonywania procesów wytwarzania „leczniczej marihuany”.

W przypadku niezbędnych do wykonania kwalifikacji / walidacji dla tego projektu – nasza firma posiada także odpowiedni sprzęt oraz wykwalifikowanych pracowników, którzy w sposób solidny wykonają zlecone kwalifikacje / walidacje.

Kamil Melson
Validation Specialist